Ecodesign: strategieën

Vul een behoefte zo goed mogelijk in, en pas de functie van een product aan als de marktvraag verandert. 

Behoefte

Producten waar geen vraag naar is? Overbodig. Net zoals functies en eigenschappen die men niet gebruikt. Ga vooraf na of je product een antwoord biedt op een echte behoefte via grondig marktonderzoek. 

Besparing

Door verschillende functies in één product te integreren, bespaar je op ruimte en materiaal. 

Modulair karakter

Voorzie de mogelijkheid om je basisproduct uit te breiden met extra functies. Handig voor de koper. Plus, van modulaire producten kunnen beschadigde onderdelen worden hersteld of vervangen. 

Product-dienstcombinatie

Verkoop alleen het gebruik en de functies, bijvoorbeeld via verhuur of leasing, terwijl het product zelf eigendom blijft van degene die het verkoopt. Zo verdeel je het gebruik over meerdere mensen, en bespaar je tegelijk op materialen en productieprocessen. Want ook de milieu-impact wordt verspreid over de gebruikers.

Bied een onderhoudscontract aan om de levensduur van een product te verlengen. Ook herstelling, upgrades en advies verhogen de waarde van een product. 

Gebruik geen schadelijke of energie-intensieve materialen.

Veilige materialen

Vervang of beperk stoffen die schadelijk zijn voor mens, milieu en natuur. Bijvoorbeeld antioxidanten, bepaalde kleur- en vulstoffen, weekmakers en brandvertragers.

Denk eraan dat schadelijke stoffen in elke levenscyclusfase kunnen vrijkomen: van productie en gebruik tot verbranding als ze worden afgedankt.

Dragen schadelijke(re) stoffen bij tot een langere levensduur of betere kwaliteit? Dan zijn ze te verantwoorden, op voorwaarde dat ze uit de afvalstroom blijven. Dat kan door materiaalidentificatie aan te brengen of het product terug te nemen en ontmantelen. 

Gerecycleerde materialen

Gebruik waar mogelijk gerecycleerde grondstoffen uit 100 procent recyclaat of een mengeling met een primaire grondstof.

Recycleerbare materialen

Om materialen goed te kunnen recycleren, moeten ze zo zuiver mogelijk blijven. In de praktijk worden producten vaak niet uit elkaar gehaald: te duur en tijdrovend. Toch zijn zuivere materiaalstromen nodig voor hoogwaardige recyclage. Kunnen materialen niet worden gescheiden? Dan moeten ze alleszins compatibel zijn om te worden beschouwd als recycleerbaar.

Onthoud: een product moet makkelijk uiteen te halen zijn, onderdelen moeten gelabeld zijn met het materiaaltype, en er moet een inzamelsysteem zijn voor gebruikte producten.

Hernieuwbare materialen

Vervang schaarse materialen door alternatieven. Onderzoek naar hernieuwbare materialen evolueert snel. Informeer bij het kenniscentrum van je sector naar de mogelijkheden. Tip: minder schaarse materialen zijn doorgaans goedkoper. Dat opent commerciële kansen voor hernieuwbare grondstoffen als hoofd- of bijmateriaal.

Pas de juiste materialen zo doeltreffend mogelijk toe.

Efficiënt materiaalgebruik

Kies een productietechniek die zo efficiënt mogelijk gebruikmaakt van de grondstoffen en zo min mogelijk afval met zich brengt. Een handige aanwijzing voor doeltreffend materiaalgebruik: nettogewicht van het materiaal in een product versus brutogewicht dat nodig is voor de productie.

Beperk productieafval en zorg ervoor dat het milieuvriendelijk kan worden gerecycleerd of verwerkt. 

Lichte materialen en constructies

Een lichter gewicht heeft een lagere totale milieu-impact. Enerzijds door te besparen op grondstoffen, anderzijds door een lager brandstofverbruik bij transport op lange afstanden. Let wel: een licht gewicht mag niet ten koste gaan van levensduur of betrouwbaarheid.

Pas productietechnieken met een lage impact toe, en verklein het aantal productiestappen. 

Low impact-technieken

Low impact-productietechnieken zetten grondstoffen en energie zo efficiënt mogelijk in. Ze beperken afval en uitstoot tot het minimum.

Minimale productiestappen

Hoe kleiner het aantal productiestappen, hoe lager de productiekosten en hoe korter de doorlooptijd.

Hou het gewicht en het volume van producten en hun verpakking zo laag mogelijk.

Logistiek

Zorg voor een vlotte logistiek, hou transportafstanden zo kort mogelijk, en geef de voorkeur aan lokale leveranciers. 

Kies waar mogelijk voor milieuverantwoord transport, bijvoorbeeld over water of spoor.

Gewicht & volume

Hoe lager het gewicht en het volume van het product, hoe minder brandstofverbruik tijdens het transport.

Maximaliseer de hoeveelheid product per volume en ontwerp producten die demonteerbaar zijn – goed voor een kleiner volume en eenvoudigere recyclage. Zorg er ook voor dat lucht en water aan producten onttrokken kunnen worden.

Verpakking

Gebruik verpakkingen met een lage milieu-impact en spring er zuinig mee om. Ze moeten wel sterk genoeg zijn om extra verpakkingen tijdens opslag of transport te vermijden. Stem met klanten of leveranciers af over noden en mogelijkheden. Zo valt de keuze op termijn misschien op een retourverpakking, of raken herbruikbare verpakkingen sneller in opmars.

Hou rekening met de milieu-impact van het verbruik van hulpstoffen zoals energie en water.

Energieverbruik bij de consument

Hou het energieverbruik van je product zo laag mogelijk – zowel in werking als in wachtstand. Ontwerp een knop die het product volledig uitschakelt. Gebruik een zichtbare, zuinige indicator die aangeeft dat het toestel in stand-by staat en energie verbruikt. 

Stof tot nadenken: het sluimerverbruik van een gemiddeld gezin bedraagt 500 kWh per jaar en kan oplopen tot 10 procent van de totale elektriciteitsrekening.

Ontwerp opladers die vanzelf uitschakelen als het toestel volledig is opgeladen óf bij langdurig niet-gebruik.

Grondstoffenverbruik bij de consument

Naast energie vraagt een product vaak nog andere hulpstoffen als de klant ze gebruikt. Beperk de milieu-impact en de kosten voor de klant door een zo laag mogelijk verbruik van hulpstoffen.

Ontwerp producten met een zo lang mogelijke levensduur.

Onderhoud en reparatie

Informeer de klant over noodzakelijk onderhoud en ontwerp modulaire producten die in hun geheel of per onderdeel kunnen worden hersteld. Check de ecodesignstrategieën rond functie voor meer info over modulaire producten.

Maak herstelling goedkoper dan een nieuw product aanschaffen.

Modegevoeligheid

Modegevoelige producten kunnen de levensduur beknotten – zonde voor producten die in principe lang meegaan. Door een product modulair te ontwerpen, kun je er alsnog een trendy of persoonlijke toets aan geven. 

Ontwerp producten met het oog op demontage: ‘design for disassembly'.

Design for disassembly

Volgens dit principe ontwerp je producten die snel en makkelijk uiteen te halen zijn. Zo kunnen de onderdelen opnieuw worden gebruikt of gerecycleerd. Vuistregel: gebruik zo min mogelijk permanente verbindingspunten, en maak ze makkelijk te herkennen en bereiken. 

Mensgericht ontwerp

Betrek je doelgroep bij je ontwerp zodat je product wenselijk en toegankelijk is én de gebruiker er een emotionele band mee heeft. Zo zal die er meer zorg voor dragen en minder geneigd zijn om het snel te vervangen. ‘People-centered design’ versterkt de band tussen gebruiker en product.