Basisprincipes circulair bouwen
Circulaire strategieën in de bouwsector kunnen worden toegepast doorheen het volledige bouwproces, van design tot afbraak.
Een circulair ontwerp kijkt naar wat er kan gebeuren met het gebouw en de materialen, tijdens maar ook na het gebruik ervan. Dit langetermijndenken verdelen we onder in ontwerp in lagen, ontwerp voor hergebruik en veranderingsgericht ontwerp.
Ontwerp in lagen
Geprefabriceerde modules zorgen voor flexibiliteit in het gebruik van een gebouw of ruimte. Op elk gewenst moment kunnen de modules worden gedemonteerd.
Voorbeeld: Bao Living is gespecialiseerd in Slimme Aanpasbare Modules (SAM) die alle nutsvoorzieningen van een ruimte op één plek bundelen. In een traditioneel bouwproces worden de leidingen via één punt in de woning binnengebracht. Van daaruit worden ze door vloeren en muren doorgetrokken. SAM integreert verwarming, elektriciteit, water, ventilatie, domotica, keuken en badkamer in één centrale, aanpasbare eenheid. De geprefabriceerde module zorgt voor een besparing van maar liefst 5 ton CO2-uitstoot.
Voorbeeld: JuuNoo bewijst dat circulair bouwen het hergebruik van materialen vergemakkelijkt. Hun herbruikbare interieurwanden worden op het einde van hun ‘leven’ gedemonteerd en herplaatst.
Ontwerp voor hergebruik
Kan nieuw materiaal uit afval of reststromen worden ontgonnen? Hoe kunnen bestaande grondstoffen, materialen of elementen opnieuw worden ingezet? Een circulair ontwerp zet hergebruikte materialen in en kijkt hoe die materialen ook na demontage opnieuw kunnen worden hergebruikt.
Voorbeeld: denk aan standaardmodules die snel en makkelijk in een woning geplaatst en achteraf weer verwijderd worden, bijvoorbeeld om tijdelijk de woning aan te passen en zo een opname in een woonzorgcentrum te vermijden. Het aanbod aan dergelijke systemen groeit, met namen als Skillpod, Mobble, unit-y, House Plus, House of Steel en Stido....
Toekomstgericht of veranderingsgericht ontwerp
Noden en wensen van gebruikers en de maatschappij evolueren. Enkel door weldoordachte keuzes op lange termijn te maken, kunnen materialen en gebouwen zo lang mogelijk in de keten blijven. Veranderingsgerichte bouwconcepten spelen een sleutelrol in het verlagen van de milieu- impact van de bouwsector. Bovendien spelen ze ook in op technische innovaties, strategieën voor ruimtelijk rendement en socio-economische en demografische ontwikkelingen.
Voorbeeld: Toontjeshuizen, een thuis voor volwassenen met een beperking, wil een modelvoorbeeld zijn van circulair zorgwonen. De bewoners hebben een privéstudio en gemeenschappelijk ruimtes ter beschikking. De functie van de ruimtes is zero-waste aanpasbaar naargelang de veranderende noden van de bewoners.
Andere voorbeelden per functie zijn terug te vinden in de gids voor toekomstgericht ontwerpen.
Transparantie in processen, materiaalsamenstelling en -gebruik geeft inzicht in de volledige bouwketen. Loopholes kunnen zo eenvoudiger gedetecteerd worden. Samenwerking voorkomt dan weer verspilling en onnodige opslag van materialen en/of toestellen.
Meer delen
Voorbeelden van het delen van materialen en toestellen:
Voorbeeld: Werflink streeft naar minder verspilling van restmateriaal, minder uitstoot en minder afval. Op het online deelplatform kunnen bouwbedrijven en werven op lokaal niveau materiaal, infrastructuur en materiaaloverschotten delen.
Opalis vergemakkelijkt het hergebruik van materialen in bouw- en renovatieprojecten. De site geeft een overzicht van de professionele operatoren die bouwmaterialen, afkomstig van de ontmanteling van oude inrichtingen of gebouwen, verkopen.
Matchmaking
Partnerships tussen stakeholders in verschillende schakels van de circulaire keten vergroten het groeipotentieel en sluiten kringlopen binnen de bouwsector.
Voorbeeld: Miss Miyagi ontwikkelde een digitaal vastgoedplatform om gebouwen, gebruikers en investeerders met elkaar te matchen. Enerzijds krijgen commercieel on-ontwikkelbare panden een maatschappelijke relevante én economisch rendabele herbestemming, anderzijds worden zeer diverse grondstoffen (o.a. materialen, energie en ruimte) hergebruikt.
Voorbeeld: Open Promotor Platform. In een circulaire economie moeten niet enkel materialen maar ook bebouwde ruimtes maximaal worden gerecupereerd. De behoefte aan ruimte wordt al te vaak in extra kubieke meters vertaald, in plaats van het potentieel van het bestaande patrimonium te herontdekken. Het platform zoekt duurzame strategieën om de levenscyclus van de bebouwde omgeving te verbeteren.
Om ketens te sluiten, is er nog heel wat vernieuwing nodig in producten, systemen en businessmodellen.
Verbeterde producten en systemen
Slimme circulaire systemen kunnen enerzijds minder arbeidsintensief zijn en daardoor minder scholing vragen, anderzijds kunnen ze van hogere kwaliteit zijn dan de ‘reguliere’ toepassingen in de bouwsector.
Voorbeeld: Facadeclick ontwikkelde een kliksysteem om eenvoudig en ecologisch te bouwen. Het voegloos gevelsysteem verbindt de stenen niet met mortel of lijm maar met kunststoffen inserts. De gevel kan gemakkelijk weer afgebroken en hergebruikt worden.
Voorbeeld: Systimber biedt een unieke manier van massieve houtbouw. Het systeem schakelt op een innovatieve manier houten balken samen tot een vormstabiel geheel, dankzij mechanische - en dus omkeerbare - verbindingen. Voor de opbouw is geen zwaar materieel nodig, waardoor het systeem ook voor kleinschalige projecten op moeilijk bereikbare plaatsen kan worden ingezet.
Voorbeeld: Het project Stapsteen demonstreert het gebruik van Carbstone-producten in de stad Gent. De innovatieve Carbstone-technologie produceert duurzame bouwmaterialen uit twee afvalstromen: staalslakken en CO2.
Nieuwe businessmodellen
Naast vernieuwing in producten en systemen vraagt circulair bouwen ook om nieuwe businessmodellen. Steeds meer bedrijven kiezen ervoor om een dienst in plaats van een product aan te bieden. Op die manier blijven materialen eigendom van de aanbieder en blijven ze ook in de keten.
Voorbeeld: JuuNoo biedt ook ‘walls as a service’ aan: je bezit de muur niet, maar kan hem inclusief onderhoud huren.
Voorbeeld: Berg Van Termunt leaset gevels via Facadeclick. Facadeclick blijft eigenaar van de materialen, en kan de stenen aan het eind van de levenscyclus ophalen en hergebruiken.
Voorbeeld: Groep Van Roey wil het binnenklimaat van een ruimte als geheel aanbieden als een dienst ofwel ‘Comfort as a service’.