We might all be facing the same storm, but we're not in the same boat
Wawa Gatheru, Black Girl Environmentalist
Met de circulaire economie zetten we een stap dichter bij het leefbaar houden van onze planeet. Materialen langer gebruiken, hergebruiken, delen en herstellen zorgt voor minder afval, minder CO2-uitstoot en minder druk op schaarse grondstoffen. Dat is niet alleen goed voor het milieu, maar ook voor de economie: bedrijven worden minder afhankelijk van dure grondstoffen, kosten dalen door efficiënter materiaalgebruik en er worden nieuwe inkomstenstromen gegenereerd.
De circulaire economie gaat over meer dan alleen materialen en technologie. Het gaat óók over mensen. Want zonder sociale rechtvaardigheid in de transitie riskeren we dat sommigen kunnen genieten van de voordelen, terwijl anderen achterblijven. Een circulair initiatief is dus niet per definitie sociaal of beter voor iedereen. Beleidsmakers moeten actief rekening houden met de sociale impact wanneer ze beleid ontwerpen en implementeren.
Waarom de sociale dimensie essentieel is
Een circulaire transitie kan pas slagen als iedereen mee is. Wanneer mensen zich benadeeld voelen, ontstaat er weerstand en verliest het beleid draagvlak. Beleid (of het gebrek eraan) heeft nooit voor iedereen dezelfde gevolgen: mensen in kansarmoede, mensen met een beperking of nieuwkomers ervaren fundamenteel andere uitdagingen.
Bovendien bestaat een circulaire economie niet alleen uit wat formeel gebeurt in onze economie of wordt beslist op overheidsniveau. Wat mensen doen in hun dagelijks leven en hun eigen sociale kring, draagt even goed bij, toont onderzoek van VITO aan. Kledingherstel bijvoorbeeld gebeurt voor twee derde van de huishoudens via een informele weg (familie en vrienden). Zoals MUCE opmerkt: zonder sociale kring, geen kringloopeconomie. Dat potentieel is alleen niet vanzelfsprekend. Het vraagt om gemeenschappen waarin mensen zich verbonden voelen en bereid zijn om materialen en kennis met elkaar te delen. Hoe sterker de sociale cohesie, hoe groter dus de bereidheid om circulaire praktijken te omarmen, en vice versa.
Kijken we naar het breedste plaatje, op het niveau van onze planeet, dan zien we dat de post-groei literatuur de circulaire economie promoot als middel om binnen onze planetaire grenzen te blijven zonder de sociale welvaart aan te tasten. In haar boek ‘Donuteconomie’ pleit de Britse econoom Kate Raworth voor een economisch systeem waarin iedereen recht heeft op sociale voorspoed en niemand recht heeft om ons ecosysteem te misbruiken voor eigen gewin. Met haar model toont ze aan dat een rechtvaardige samenleving alleen kan bestaan als we de ecologische grenzen van onze aarde respecteren en er tegelijk voor zorgen dat ieder mens een waardig leven kan leiden.
Thema’s en uitdagingen
Concreet raakt de sociale dimensie van de circulaire economie aan verschillende domeinen:
Armoede en betaalbaarheid
hoe zorgen we ervoor dat iedereen circulaire oplossingen kan betalen?
Werk en vaardigheden
van sociale werkplaatsen tot opleidingen en inclusieve arbeidskansen.
Diversiteit en inclusie
wie wordt gehoord en effectief betrokken?
Globale rechtvaardigheid
hoe vermijden we dat het noorden circulariteit bouwt op de rug van het zuiden?
Intergenerationele aspecten
hoe zorgen we dat toekomstige generaties de rekening niet gepresenteerd te krijgen?
Financiering en investeringen
wie draagt de kosten, wie plukt de vruchten?
Beleidsvorming
Wanneer beleid met mensen in gedachten wordt ontworpen, kunnen circulaire strategieën zorgen voor nieuwe werkkansen, toegankelijke producten en diensten, en een sterkere gemeenschap. Zo betrek je gemeenschappen die voorheen misschien nog aan de zijlijn stonden.
Daarbij zijn drie vormen van sociale rechtvaardigheid cruciaal:
- Distributieve rechtvaardigheid: wie draagt de kosten, wie plukt de vruchten?
- Procedurele rechtvaardigheid: wie mag mee aan tafel beslissen? Hoe zorgen we voor échte participatie, door te spreken mét, in plaats van over, mensen?
- Erkenningsrechtvaardigheid: welke groepen en gemeenschappen worden gerespecteerd, en wiens kennis en noden krijgen waardering?
Hoe gaat jouw lokaal bestuur hier mee om? Komen deze perspectieven aan bod? Stel je de vraag ‘Hoe kunnen circulaire initiatieven bijdragen aan een rechtvaardige, inclusieve samenleving?’ Kortom, hoe maak je van de circulaire economie meer dan een milieustrategie, maar een hefboom voor meer gelijkheid, verbondenheid en veerkracht in onze steden en dorpen?
Aan de slag
Om deze vragen samen met steden en regio’s verder te verkennen, start dit najaar een Community of Practice binnen het Europese CCRI. Lokale besturen en organisaties wisselen ervaringen uit, leren van andere Europese steden en zoeken samen naar manieren om de sociale kant van circulariteit te versterken. Werk jij al op dit thema of wil je ermee aan de slag? Meld je nu aan en sluit je aan bij het lerend netwerk!
Meer weten of zelf aan de slag? Ontdek voorbeelden in de Doenersdatabank van Vlaanderen Circulair; lees het onderzoeksrapport of bekijk de webinar.