Finse stad zet de toon in hulpbronnengebruik
Klaar voor een uitstap naar het hart van Finland? Je vindt er bossen, meren en sauna’s, maar ook innovatieve industrieën, start-ups, ambitieuze stedelijke projecten en… Jyväskylä, een bruisende universiteitsstad die haar lokale troeven volop inzet voor de transitie naar een circulaire economie. We gingen er op studiereis en stelden vast dat de stad een inspiratiebron kan zijn voor Vlaamse middelgrote steden en gemeenten.
Jyväskylä kenmerkt zich door een opmerkelijke mix van rust, natuur en water en een dynamische, jonge sfeer, gedreven door de vele studenten. Het is een 15-minutenstad met culturele voorzieningen en sportfaciliteiten. Verder is Jyväskylä economisch succesvol, dankzij de nauwe samenwerkingsverbanden tussen bedrijven, kennisinstellingen en de stad.
“Vlaamse gemeenten kunnen zich spiegelen aan de aanpak en de ervaringen van deze middelgrote Finse stad.”
Hulpbronnenwijsheid bepaalt circulaire strategie
‘Hoe kan onze stad duurzaam groeien?’ Deze vraag staat sinds 2013 centraal in Jyväskylä. Met het Resource Wise-programma dat stelselmatig werd uitgebouwd, stelt de stad duurzaamheid en ‘hulpbronnenwijsheid’ centraal in haar dagelijks leven, energie- en klimaatacties, ruimtegebruik, omgang met de natuur en economisch beleid.
Het programma inspireert de stad om verder te denken dan efficiëntie, en om op een systemische manier te werken aan een ‘zero emissions & zero waste’-samenleving. Om dit te bereiken is het belangrijk dat bedrijven en stakeholders maximaal betrokken zijn. En dankzij succesvolle EU-projectfinanciering kunnen ook in de organisatie mensen vrijgemaakt en capaciteit opgebouwd worden. Zo bouwt Jyväskylä aan een maatschappij waar ecologie, welzijn en economische competitiviteit hand in hand gaan. Met succes. De stad behoort tot de koplopers in Finland en Europa, en werd in 2019 uitgeroepen tot Circulaire Stad van Finland.
Circulaire succesnummers
Jyväskylä kent grote en kleine doeners die circulair werken binnen hun domein, gefaciliteerd door het lokaal bestuur. Enkele voorbeelden.
De Võiste hackathon, onderdeel van BioBoosters, ging dieper in op biomassavalorisatie in de tomatenteelt
1. Bio-economie en start-ups
Jyväskylä ligt in een bosrijke omgeving. De bio-economie neemt er een sterke positie in. Bedrijven, universiteiten en onderzoeksinstellingen werken samen om o.a. nieuwe bio-gebaseerde materialen te ontwikkelen.
- Zo is er bijvoorbeeld het BioBoosters programma, geïnitieerd door Jamk, de hogeschool van Jyväskylä. Het programma ondersteunt bedrijven met een mix van kennisontwikkeling, advies, funding en projecten met studenten, zoals hackatons.
- Initiatieven zoals The Startup Factory, Kasvu Open (met name voor kmo’s) en YmpyräKS (‘CirkelKS’, een peer-to-peer netwerk van duurzame ondernemingen in midden-Finland) versterken bestaande ondernemers of zetten nieuwe bedrijven zoals Weeefiner op de kaart.
- Door samenwerking en gerichte investeringen maken grote bedrijven de stap naar een circulair model. Jyväskylä bevordert industriële symbiose, waarbij afval of bijproducten van het ene bedrijf als grondstoffen worden gebruikt door een ander bedrijf. Zo ontstaat een gesloten kringloopsysteem. Dit is te zien bij Metsä, een innovatief papierpulpbedrijf dat nevenstromen omzet in biogas, energie en biochemicaliën.
- Verder werkt Jyväskylä binnen het Interregproject GreenIndustrialAreas aan gecertificeerde, klimaatneutrale en circulaire bedrijventerreinen. En op het kruispunt van de energietransitie en circulaire economie, is het uitgebreide warmtenet op basis van restwarmte noemenswaardig.
2. Duurzame stadsontwikkeling
Door een volgehouden investering, deels ondersteund door het Europese CIRCWASTE project, krijgt de voormalige brownfield Kangas nabij het stadscentrum een nieuwe bestemming. De site voldoet aan alle eisen om zich te ontwikkelen tot een veerkrachtige, leefbare nieuwe buurt. Ze heeft hoge architecturale kwaliteiten, biedt ruimte voor vergroening en om samen te tuinieren, en auto’s worden er zoveel mogelijk verbannen om fietsen aan te moedigen. Duurzaam gedrag en doorgedreven afvalsortering zijn er aan de orde van de dag.
De nieuwe stadsontwikkeling bestaat uit commerciële, semi-commerciële en betaalbare/sociale woningen. Zo zal ze een inclusieve mix aantrekken van inkomensgroepen, jong en oud, verschillende huishoudens… Momenteel is een derde van de wijk ontwikkeld. Tegen 2040 moet ze er volledig staan en 5.000 inwoners huisvesten.
Maar niet enkel met Kangas heeft de stad een circulaire hefboom in handen. Jyväskylä heeft vastgoedactiva ter waarde van minstens 500 miljoen euro. Vastgoed- en stadsontwikkeling wordt slechts uitzonderlijk overgelaten aan marktpartijen en projectontwikkelaars. Ze wordt vooral in eigen handen genomen, met kennis van zaken en trouw aan een mooie traditie. De bejubelde modernistische ontwerper en architect Alvar Aalto maakte immers al hoogwaardige, duurzame architectuur voor ‘zijn’ Jyväskylä, lang voor de term ‘duurzaamheid’ was uitgevonden. In een volgende fase kan de wijk een living lab voor de circulaire bouweconomie worden.
Grote schoenmaat, kleine stapjes
Jyväskylä bevindt zich op een kruispunt in haar transitie naar een circulaire economie. Met een beleidskader dat gericht is op 2040 en solide initiatieven in diverse sectoren zoals afvalbeheer, bio-economie, de maakindustrie en de gebouwde omgeving zet de stad stappen naar een toekomst zonder verspilling en overmatige consumptie.
Toch blijft er werk aan de winkel. Europese cijfers laten zien dat Finland te maken heeft met een lage circulaire materiaalgraad, een matige grondstoffenproductiviteit en een relatief hoge materialenvoetafdruk per persoon. Er zijn veel grondstofintensieve industrieën en het welvaartsniveau in het land ligt hoog. Dit geldt ook voor Jyväskylä. De materialenvoetafdruk en de CO2-uitstoot per persoon in Jyväskylä is ver boven het niveau dat op lange termijn als duurzaam wordt beschouwd. De circulaire ambities blijvend vertalen in acties is voor deze Finse voorbeeldstad de boodschap. Dat kan onder meer door strengere duurzaamheidscriteria op te nemen in aanbestedingen. De stad en autonome gemeentebedrijven zijn samen goed voor meer dan 600 miljoen euro aan uitgaven per jaar. Daarnaast kan de stad inzetten op de Green Deal Circulaire Economie die de Finse overheid voorstelt. Het verbetert de afstemming tussen bestuursniveaus en de inzet van middelen voor circulaire innovatie. Tot slot zal een volgende stap gezet kunnen worden door de capaciteit van de organisatie te vergroten. De noodzaak, de kaders voor samenwerking en de eerste succesvolle projecten zijn er. Meer afdelingsoverschrijdende samenwerking, coördinatie en een grotere politieke betrokkenheid zou de circulaire toekomst van de stad verankeren!
Auteur: Elmar Willems
Programmaleider Lokaal Circulair bij Vlaanderen Circulair. Deze blog is gebaseerd op een bezoek aan Jyväskylä, Finland, in september 2024, in het kader van de samenwerking tussen Vlaanderen Circulair, het CCRI en de OESO. Een uitgebreid rapport verschijnt in 2025. De inhoud van deze blog valt volledig onder de verantwoordelijkheid van de auteur.