De werkagenda Circulaire Voedselketen gaat voor een verlaging van de materiaalvoetafdruk en milieudruk van de agrovoedingsketen, terwijl het economisch belang van het systeem in Vlaanderen minstens gelijk blijft. Dit door een optimaal gebruik van biogrondstoffen, voedselproducten en reststromen.
Het lokale, Vlaamse, federale en Europese beleid bieden vandaag al veel opportuniteiten, al zijn er toch ook belemmeringen in de wetgeving die beletten dat de voedingsketen in Vlaanderen volledig circulair werkt. Vorig jaar stuurden we een survey uit naar een brede groep van spelers, actief in de agrovoedingssector, om te polsen naar deze belemmeringen. We kregen een grote respons die we in onze projectgroep “wettelijke belemmeringen” bundelden onder verschillende topics. We willen jullie graag informeren over de ervaren belemmeringen die uit de survey kwamen en welke acties wij en/of andere organisaties hierrond genomen hebben.
Voedselbedeling
Voedselbedeling
Een eerste belemmering die aangekaart werd door een invuller is het fiscaal regime voor het schenken van voedsel: indien je onverkocht voedsel wil schenken aan een organisatie en je als schenker wil genieten van een vrijstelling van BTW op die schenking, moet die organisatie erkend zijn als een liefdadigheidsinstelling. Het aanvragen van die erkenning is voor sommige (kleine) organisaties die werken met vrijwilligers niet zo evident, omdat dit administratief wat werk inhoudt en het niet altijd duidelijk is of je als organisatie al dan niet in aanmerking komt. Onlangs publiceerde Vlaanderen Circulair een studie over het BTW-regime voor de circulaire economie. In dat rapport haalden de experten aan dat de toepassingsvoorwaarden van het regime soms leidt tot praktische problemen. Zo komt een schenker van voedseloverschotten voor liefdadigheidsdoeleinden enkel in aanmerking voor BTW recuperatie indien “de houdbaarheid ten laatste 15 dagen na de datum van onttrekking van het goed verstrijkt”. Deze bepaling beperkt voedseldonaties sterk. Een periode van max. 15 dagen tussen de aanbieding van de producten door de schenker en de vervaldatum, is veel te kort om een tijdige verdeling mogelijk te maken. De studie raadt aan om de voorwaarde te schrappen.
- Actie: Vlaanderen Circulair agendeerde deze punten op het intra-Belgisch platform circulaire economie en bij de FOD Financiën.
Wanneer er een overschot optreedt en een vooraf vastgelegde minimumprijs voor de producent niet gehaald wordt, kunnen producentenorganisaties groenten en fruit uit de markt halen. De overschotten worden in eerste instantie gratis ter beschikking gesteld aan organisaties voor mensen in nood, zodat het voedsel nog kan ingezet worden voor humane voeding. De telers krijgen hiervoor een compensatie vanuit de overheid. Er zijn administratieve vereisten voor zowel de producentenorganisaties als de ontvangende organisaties (bv. voorraadboekhouding bijhouden, controles). Producentenorganisaties vinden het niet altijd evident om te voldoen aan de administratieve verplichtingen wanneer veel kleine initiatieven de uit de markt genomen producten voor vaak kleine volumes bij hen komen ophalen. Voor de ontvangende organisaties is het ook geen evidentie om te voldoen aan de administratie.
- Actie: Het Agentschap Landbouw en Zeevisserij onderzocht mogelijkheden om administratieve lasten te beperken en verwerking van overschotten te faciliteren. In het kader van het ZEROW project heeft overleg plaatsgevonden met producentenorganisaties, sociale organisaties en beleidsmakers om de doorstroom van overschotten naar herverdeling te verhogen. Binnen de voedseldeal voedselhubs wordt er verder getimmerd aan de uitbouw van sociale distributieplatformen in Vlaanderen. Vanuit de werkagenda loopt ook een actie rond fysieke biomassahubs.
Nieuwe voedingsproducten
Nieuwe voedingsproducten
De tweede topic die uit de survey naar voor kwam is ‘Nieuwe voedingsproducten’. Voedselreststromen die ontstaan bij de productie van een bepaald product kunnen door een voedingsbedrijf nog verwerkt worden tot nieuwe voedingsproducten waarbij er verschillende vereisten voorop worden gesteld. Zo moet je natuurlijk de voorschriften inzake voedselveiligheid kunnen garanderen, onder andere via het toepassen van autocontrolegidsen. De veelheid aan vereisten wordt als moeilijk bestempeld en dus als een belemmering ervaren. Een handig en geüpdatet overzicht door de FOD Volksgezondheid en FAVV van waar je nu allemaal precies rekening moet mee houden, zou hier zeker en vast een meerwaarde zijn volgens de deelnemers van de survey. Want sommige bepalingen zijn heel technisch.
Een invuller van de survey vraagt om te bekijken in welke mate dit altijd één op één moet vallen en het FAVV niet meer rekening kan houden met de specifieke context van circulaire voedingsproducten. Het spreek voor zich dat de voedselveiligheid altijd gegarandeerd moet worden en dit voor alle voedingsproducten die op de markt gebracht worden. FAVV beschouwt circulaire levensmiddelen als niet anders dan standaard levensmiddelen en kan geen lagere voedselveiligheid accepteren voor zogenaamde circulaire levensmiddelen. Dit onderscheid bestaat dus niet en is niet gewenst door de overheid en de consument.
- Actie: Overleg met FAVV heeft plaatsgevonden.
Nieuwe teelten
Nieuwe en innovatieve teelten kunnen een bijdrage leveren tot een circulaire voedselketen. Vanuit diverse onderzoeksinstellingen worden geïnteresseerde ketenpartners en vooral producenten begeleid bij verwerking en commercialisatie, alsook met optimale teelttechnieken. In de survey werd door stakeholders in de agrovoedingssector concreet gevraagd naar wettelijke oplossingen voor de gewasbescherming voor deze nieuwe en innovatieve teelten. Indien binnen het kader van Geïntegreerde Gewasbescherming (IPM – Integrated Pest Management) toch interventie met gewasbeschermingsmiddelen noodzakelijk is, ontbreken immers vaak de nodige erkenningen voor deze middelen.
- Actie: Het Agentschap Landbouw & Zeevisserij coördineert het overleg met de betrokken sectoren en onderzoeksinstellingen over de beschikbare tools voor gewasbescherming in het algemeen en de erkenningen in kleine teelten in het bijzonder. In overleg kunnen erkenningsdossiers voor derden-aanvragen opgemaakt en ingediend worden. Inagro neemt sinds 2022 hierin een coördineerde rol op specifiek voor bepaalde nieuwe akkerbouwgewassen.
Mestwetgeving
Mestwetgeving
Sommige invullers halen organische mest en verwerkte organische mest zoals RENURE aan als onderdeel van een circulair voedselsysteem. Om kringlooplandbouw te stimuleren en de nutriëntenkringloop te sluiten, kijken we naar een algemeen verminderd nutriëntengebruik en naar een verschuiving van kunstmest naar (verwerkte) organische meststoffen, afkomstig van dierlijke mest en zuiveringsslib. Op die manier voorkomen we dat externe stromen van kunstmest in ons circulair systeem komen. De Europese Commissie stelt dat in Vlaanderen bijkomende stappen moeten gezet worden naar het verminderen van de nutriëntendruk en het verbeteren van de waterkwaliteit om de nutriëntenkringloop te kunnen sluiten. Het behalen van die doelstellingen maakt momenteel onderdeel van de besprekingen van het zevende MestActiePlan (MAP7).
- Actie: VLM volgt het Europees beleid rond RENURE op met het oog op implementatie in Vlaanderen
Als landbouwer kan je jouw eigen reststromen (zoals stalmest, grasmaaisel, groente- en fruitafval en meer koolstofrijke reststromen zoals twijghout, stro of riet) composteren en naar jouw eigen grond brengen voor zover er geen stromen zijn van buitenaf. Vanuit de survey was iemand vragende partij voor een helder kader rond boerderijcompostering.
- Actie: Volgens het nieuwe voorstel van wettelijk kader voor boerderijcompostering, dat momenteel in opmaak is, kunnen tot 3 landbouwbedrijven samenwerken en de geproduceerde boerderijcompost gebruiken.
Voeder voor dieren
Voeder voor dieren
Verwerkte dierlijke eiwitten passen perfect binnen het begrip ‘circulariteit’. De reststromen die ontstaan in het slachthuis hebben een interessante eiwitsamenstelling waardoor ze als alternatieve eiwitbron ingezet kunnen worden binnen de diervoederproductie. Ze vervangen hierbij gedeeltelijk soja(schroot). Wettelijke regels ingevoerd na eerdere voedselveiligheidscrises, en ook de prijs, beperken de brede inzetbaarheid van het product. Europa werkt reeds enige tijd aan een stapsgewijze herintroductie van dierlijk eiwit in veevoeder, zonder de risico’s voor de volksgezondheid uit het oog te verliezen (cf. bv Creutzfeldt-Jakob). Ondertussen zijn er sinds het nagenoeg volledig verbod in 2001 (om de BSE crisis te bezweren en een heropflakkering onmogelijk te maken) heel wat mogelijkheden toegelaten, weliswaar onder strenge voorwaarden. Volgens de invuller van de survey zijn deze niet altijd relevant in het kader van voedselveiligheid en worden ze afhankelijk van de lidstaat anders geïnterpreteerd. Welke dierlijke eiwitten momenteel toegelaten zijn volgens de EU wetgeving vind je in een handig overzicht op de website van het FAVV. Als je dierlijke eiwitten wil inmengen in je voeders neem je voor de nodige toelatingen of erkenningen contact op met de lokale controle eenheden van het FAVV.
Soms werken steeds performantere analysemethoden laagwaardige valorisatie in de hand. Doordat de nieuwste analysemethoden tot op een lager niveau kunnen detecteren worden de voedings- en veevoederbedrijven in de praktijk met strengere normen op vlak van voedselveiligheid geconfronteerd. De bedrijven stellen zich dan ook de vraag of het vernietigen (of vergisten) van grondstoffen of voeders op basis van “ppb” analyseresultaten altijd een vereiste is in het kader van voedselveiligheid. Deze normen worden echter voor heel Europa vastgelegd en zijn gebaseerd op wetenschappelijk advies (toxicologische limieten, veiligheidsmarges, concentratie-effecten in de gevoederde dieren). Steeds performantere analysemethoden spelen dus enkel een rol (houden een verstrenging in) wanneer er geen veilige limiet kan vastgelegd worden (denk aan carcinogene of mutagene producten) en afwezigheid samenvalt met de detectielimiet van de analysemethode.
Insecten
Insecten zijn goede verwerkers van heel wat reststromen. Toch bestaan er nog onduidelijkheden over de kweek van de insecten en de inzetbaarheid van de producten die ontstaan.
- Actie: Het Strategisch platform insecten dat opgericht werd in 2015 brengt iedereen van het beleid, het onderzoek en de sector samen om deze onduidelijkheden weg te werken. Zo werd er al een handleiding voor insectenkwekers- en verwerkers opgemaakt. Net als een webpagina met meer info over de wetgeving over de registratie van insectenkwekers, het substraat dat mag gebruikt worden, de toepassing van ‘novel food’ inzake insecten, het statuut van het restsubstraat, enz. Daarnaast biedt FAVV ook meer info over welke insecten je kan gebruiken in diervoeder.
Voedselveiligheid
Voedselveiligheid
Een invuller van de survey haalt aan dat op dit moment bepaalde overschotten van verse voedingsproducten (bv. bananen) niet verwerkt kunnen worden tot een bereid product omdat van elk vers product het lotnummer moet getraceerd kunnen worden nadat ze gemixt zijn in verschillende bakken. Hierdoor gaat er voedsel verloren dat eigenlijk perfect inzetbaar is.
- Actie: FAVV heeft verduidelijkt dat bij voedingsproducten je verschillende loten kan samenbrengen tot één nieuw lot, maar dat je wel moet weten wat de oorspronkelijk achterliggend loten waren (welke originele loten zitten er in het nieuwe samengesteld lot) zodat bij contaminatie ingegrepen kan worden.
Voedselbossen
Een laatste thema dat werd aangehaald in de survey, zijn voedselbossen, al bevinden deze zich momenteel in een zone die niet volledig door wetgeving is afgedekt. Eén van de vragen is bijvoorbeeld of voedselbossen wettelijk gezien als bos worden beschouwd of als vorm van landbouw.
- Actie: Omdat het consortium van Agroforestry Vlaanderen deze problematiek kent en beleidsvoorbereidend werk hierrond verricht, is deze thematiek onder hun aandacht gebracht. Ook het Food Forest Institute werd op de hoogte gebracht, zij werkten een voedselbosstrategie uit, met steun vanuit de Vlaamse voedselstrategie.
Europese duurzaamheidswetgeving
Verschillende federaties gaven aan dat de administratieve last voor bedrijven verhoogt omwille van de groei aan duurzaamheidswetgeving. Extra aandacht voor administratieve vereenvoudiging bij de verschillende beleidsinstanties kan helpen om bedrijven te ondersteunen in hun weg naar een circulaire voedselketen.
Wil je meehelpen om deze wettelijke belemmeringen weg te werken?
Doe mee met de Werkagenda Voedselketen!