Wat als... we opnieuw bouwden met 35% van het afval in Vlaanderen?

Business as usual: bouwen voor de eeuwigheid

Standaard ontwerpen en bouwen we onze woningen en kantoren alsof ze er een eeuw zullen staan. Als we 20 jaar later toch iets willen veranderen aan het gebouw, staan we voor een dure renovatie of een zware sloop. Sloopwerven produceren in Vlaanderen 15 miljoen ton afval per jaar. Nochtans zijn de materialen in de bouw kostbaar, zeker vandaag: zowel economisch als qua geïnvesteerde CO₂. We kunnen die materialen dus maar beter lang in de loop houden.

Daarom hebben we in de bouw naast een energietransitie ook een dubbele materialentransitie nodig: (1) beter ontginnen wat vandaag al bestaat en (2) slimmer bouwen wat morgen in de steigers staat.

1. Beter ontginnen wat vandaag al bestaat

Omdat in de bouwsector nog veel milieuwinst te boeken is, sloegen meer dan 350 organisaties sinds 2019 de handen in elkaar in een Green Deal Circulair Bouwen, op uitnodiging van Vlaanderen Circulair, de OVAM en de Vlaamse Confederatie Bouw.

Tegelijk startte een grootscheeps onderzoek naar Urban Mining. Bij Urban Mining wordt onze maatschappij gezien als een mijn vol waardevolle grondstoffen. Om een helder zicht te krijgen op welke materialen vrijkomen bij het ontmantelen van gebouwen, en wat de mogelijkheden zijn om die materialen te recycleren of te hergebruiken, werden elf werven in Vlaanderen onder de loep genomen. Goed voor 345 000 ton, of het gewicht van zo'n 850 huizen aan heel divers sloopmateriaal.

Steenachtig bouwafval vindt relatief vlot de weg naar een tweede leven. We behoren daar tot de wereldtop: zowat alles van dit materiaal wordt al gerecycleerd, voornamelijk in (onder)funderingen van wegen en gebouwen. Een kleine 10% van het bouw- en sloopafval bestaat echter uit andere materialen. Deze erg gevarieerde stroom vormt vandaag nog een quasi onontgonnen mijn.

De onderzoekers brachten concreet de materiaalstromen van vlakglas, gips, glaswol en PVC volledig in kaart. Deze populaire bouwmaterialen worden zelden selectief ontmanteld en afgevoerd. Het onderzoek bracht onder andere naar voor dat betere recyclagetechnieken, lokale inzamelpunten en het inzetten op hergebruik hier zouden kunnen leiden tot een betere kringloopsluiting. Het twee jaar durend onderzoek resulteerde in sterke oplossingsgerichte conclusies en aanbevelingen voor de bouwsector en de Vlaamse beleidsmakers. Bovendien heeft het ook alle betrokken spelers samen rond de tafel kunnen brengen. Het puin van sloopwerven is immers niet enkel de verantwoordelijkheid van de sloopaannemer die de gebouwen ontmantelt. Ook producenten van bouwmaterialen, bouwaannemers, bouwheren, afvalverwerkers, architecten en de overheid hebben hun deel in het verhaal.

2. Slimmer bouwen wat morgen in de steigers staat

Onze behoeften, levensstijl en technologie veranderen steeds sneller, onze gebouwen moeten kunnen volgen. Denk maar aan hoe telewerken de kantoormarkt op zijn kop zet, of hoe tijdelijke zorgunits bij mensen in de tuin een nieuw antwoord op vergrijzing bieden. Door demonteerbaar te bouwen en materialen goed te documenteren, kunnen we ontmantelingen of aanpassingen van gebouwen veel vlotter laten verlopen en kunnen volledige bouwonderdelen een nieuw leven krijgen.

Dat vergt natuurlijk innoveren en experimenteren. Ook daar levert de Green Deal Circulair Bouwen oplossingen. Meer dan 350 bouworganisaties gingen het engagement aan om circulair bouwen te integreren in hun dagelijkse bouwpraktijken. Vandaag lopen er zo'n 240 experimenten op het terrein.

Minister Hilde Crevits: "We hebben in Vlaanderen grote ambities op vlak van circulaire economie. Duurzaam, circulair bouwen maakt daar deel van uit. Want niet alleen het ecologische aspect is van belang, ook onze economie zal er de vruchten van plukken: het biedt bedrijven kansen voor innovatie en zorgt voor werkgelegenheid op lange termijn. Om die sprong voorwaarts te maken investeer ik daarom 10 miljoen euro in innovatie in circulair bouwen. Samen verleggen we stenen om de economie en ons welzijn te versterken en dat met een kleinere ecologische voetafdruk.”

Minister Zuhal Demir: "Vlaanderen behoort binnen Europa al tot de beste leerlingen van de klas als het gaat over circulaire economie. Maar we blijven onze expertise verder uitbreiden, ook in de bouwsector waar nog een enorm circulair potentieel voor het rapen ligt. Ons initiatief om tijdelijke zorgunits bij mensen thuis te plaatsen zonder al de administratieve rompslomp is een mooi voorbeeld van een circulaire en sociale win-win. Je hoeft je huidige woning niet aan te passen, je hoeft geen bouwwerf te starten en toch kan je een zorgbehoevende dicht bij huis verzorgen, in een passende infrastructuur. En de unit kan na gebruik gewoon elders opnieuw worden ingezet. Dergelijke projecten die Vlaanderen verder op de kaart zetten als voorloper in de circulaire economie blijven we verder ondersteunen via Vlaanderen Circulair."