Koffie smaakt naar meer

Op jaarbasis wordt zo’n 8 miljoen ton koffie geproduceerd. Dit betekent dat er dagelijks ontzettend veel koffierestproducten ontstaan: koffiepulp, koffieschil, koffiezilvervlies en koffiegruis. Het meest vertrouwd is natuurlijk het koffiegruis.

Koffiegruis bestaat in grote mate uit organisch materiaal, wat ervoor zorgt dat er veel zuurstof nodig is voor de afbraak. Bovendien bevat koffiegruis milieutoxische stoffen zoals polyphenol. Daarom is koffiegruis storten eigenlijk niet raadzaam. En dat is ook nergens voor nodig! Koffiegruis blijkt een waardevolle grondstof voor uiteenlopende toepassingen. Naast gebruik bij allerhande huis-tuin-en-keuken middeltjes – denk hierbij aan een geurvreter, bodemverbeteraar, gootsteenontstopper en slakkenverdrijver – blijkt koffiegruis als grondstof ook perfect commercialiseerbaar op grotere schaal. Hier lichten we enkele voorbeelden voor je uit.

VOEDING

Koffiegruis is rijk aan eiwitten en suikers en heeft een hoog vochtgehalte. Hierdoor is koffiegruis een uitstekende groeibodem voor zwammen. Honderden ondernemingen spelen hier – dankzij open source kennis verkregen via onder meer de blue economy van Gunter Pauli – reeds gretig op in.

Het Nederlandse GRO Mushroom zette een handeltje op in samenwerking met enkele restaurants. Zij halen het geproduceerde koffiegruis op bij deze restaurants en gebruiken het op een efficiënte manier om verschillende paddenstoelen te kweken. Het resultaat zijn voedzame zwammen die enerzijds aan de restaurants worden terugbezorgd bij het ophalen van het koffiegruis. Anderzijds worden de paddenstoelen tot duurzame, vegetarische snacks verwerkt die de naam Terrabites kregen.

Ook het Brusselse Permafungi heeft een gelijkaardig business model.

MATERIALEN

De eerste meubels gemaakt uit koffiegruis zijn reeds een feit. Het Britse non-profit bedrijf Re-worked ontwikkelde Çurface. Dit is een mengsel van plastiekafval, koffiegruis en olie dat bij hoge temperatuur en druk wordt bewerkt. Het eindresultaat is een sterk, duurzaam en waterbestendig materiaal, vergelijkbaar met hout. De designers van Re-worked combineerden het materiaal met recup-hout tot volwaardige meubels. Juwelenontwerpster Rosalie McMillan gebruikte het product ook al voor haar juwelencollectie.

TEXTIEL

Het Taiwanese bedrijf Singtex gebruikte de unieke eigenschappen van koffie om hun textielproduct S.Café te maken. Het koffiegruis wordt samen met gebruikt plastiek in een gepatenteerd proces omgezet tot garen die worden gebruikt voor textielproductie. De porositeit van de garen verhoogt het contactoppervlak met de buitenlucht, waardoor het textiel sneller droogt. Geurpartikels worden eveneens ‘opgezogen’ door de poriën. Daardoor gaat het textiel geurtjes tegen. Omwille van deze eigenschappen wordt het textiel vooral ingezet bij de productie van sport- en outdoorkleding.

FILAMENT

SDom USA ontdekte ook al de waarde van koffiegruis. Zij gebruikten het om ‘Wound Up’ te creëren, een draad die kan worden gebruikt als filament voor 3D printing.

3D printen zal in de toekomst steeds meer aan belang winnen. Toch blijken veel 3D print-materialen van plastiek of andere niet recycleerbare oorsprong. Met ‘Wound Up’ kan men nu printen met een biodegradeerbaar mengsel van PLA en koffiegruis. Op deze manier wordt koffie drie keer gebruikt: eenmaal voor de extractie van koffie, daarna als 3D filament en uiteindelijk als compostmateriaal.

OLIE

Net zoals zonnebloemen, koolzaad en palmen zijn koffiebonen rijk aan olie. Dit maakt koffiegruis een geschikte grondstof voor de productie van biodiesel en cosmetica. Hiervoor wordt de olie uit het koffiegruis gewonnen en aangewend voor cosmetische toepassingen of chemisch getransformeerd in biodiesel. De eigenschappen van deze biodiesel zijn vergelijkbaar met die van klassieke biodiesel. Maar met een toegevoegde waarde: de productie van deze grondstof treedt niet in competitie met het kweken of consumeren van voedselgewassen. De uitstoot van broeikasgassen en luchtvervuilende stoffen buiten beschouwing gelaten, is deze toepassing te categoriseren als waardige alternatieve brandstof.     

Het Britse ‘Bio-bean’ pioniert met deze toepassing voor de energievoorziening van Londense gebouwen en voertuigen. Zij halen koffiegruis op bij coffeeshops en (instant) koffieproducenten in Londen. Ook ‘slechte’ koffiebonen kunnen voor deze toepassing worden aangewend. Deze bonen worden weggelaten bij de koffieproductie, maar hebben een even hoog oliegehalte. Als je weet dat één op vijf bonen afgekeurd wordt, loont het al de moeite om ook deze op te halen bij koffieproducenten.

OPLOSSING?

De toepassingen lijken wel als paddenstoelen uit koffiegruis te rijzen. De voordelen zijn duidelijk: door een restproduct te gebruiken als grondstof, wordt afval vermeden en zijn er minder primaire grondstoffen nodig.

Onze sterk ingeburgerde koffiedrinkcultuur zorgt bovendien voor een niet te stuiten aanvoer van gruis. Een onvermijdbare reststroom dus, die écht interessant is om als grondstof te gebruiken. Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld voedseloverschotten die we in de eerste plaats liever vermijden dan recycleren.

Is dit extractieproduct ook een revolutionaire oplossing? Het zwarte goedje mag dan wel veelvuldig geproduceerd worden, toch zijn er grenzen aan het aanbod. De restproducten mogen geen drijfveer worden om de koffieconsumptie de hoogte in te jagen. Koffiegruis lijkt eerder geschikt voor kleinschalige, lokale verwerking.

Het koppelen van kantoren, horeca en koffieproducenten aan nabijgelegen verwerkingseenheden maakt van koffiegruis een lokale, veelzijdige grondstof. Om het koffiegruis ten volle te benutten, slaan de verschillende koffiegruisverwerkers dan ook bij voorkeur de handen in mekaar zodat er geen deelfracties verloren gaan.

Koffiegruisverwerkers zijn afhankelijk van de koffie-industrie. Gezien de dreigende koffieschaarste, is hier een onderneming op bouwen niet zonder risico. De lage koffieprijzen en de impact van de klimaatverandering maken koffieteelt niet erg aantrekkelijk voor landbouwers. Daarbovenop is er een stijgende vraag en een uitdijende markt - ook in China en India hebben ze de charme van een geurende kop ontdekt.

Structurele veranderingen in de koffiekweek zijn nodig om het gebruik van koffiegruis een werkzaam business model te houden. Mocht koffiegruis in de toekomst een schaars goed worden, werpt zich meteen ook de vraag op wat de meest wenselijke toepassing is van het ‘zwarte goud’.

Tot slot loont het de moeite om ook andere restproducten van koffie, zoals koffievliezen, koffiepulp en -schil, niet uit het oog te verliezen. Ook deze zitten boordevol waardevolle bestanddelen. Bovendien worden ze veel geconcentreerder geproduceerd en kost het zodoende aanzienlijk minder tijd en (bio)-brandstof om ze te verzamelen.